“Βασικά μαθήματα αδικίας”
Η ισοπέδωση, που μας εξομοιώνει αλλά και μας σαγηνεύει, δεν μπορεί να μετρηθεί…Όποιος δεν κατέχει δεν υπάρχει!
Η διαφήμιση προστάζει καταναλώστε και η οικονομία το απαγορεύει.
Οι επιταγές της κατανάλωσης, υποχρεωτικές για όλους αλλά ανέφικτες για την πλειοψηφία, οδηγούν σε παράνομες ενέργειες. Οι αστυνομικές σελίδες των εφημερίδων φανερώνουν πολύ περισσότερα για τις αντιφάσεις της εποχής μας από τις πολιτικές ή οικονομικές τους σελίδες.
Ισοπέδωση και ανισότητες
Η δικτατορία της καταναλωτικής κοινωνίας επιβάλλει έναν ολοκληρωτισμό αντίστοιχο με εκείνον που επιβάλλει η δίδυμη αδελφή της, η δικτατορία της άνισης οργάνωσης του κόσμου.
Οι μηχανισμοί της υποχρεωτικής ισοπέδωσης υπονομεύουν την αξιοθαύμαστη δύναμη των ανθρώπων να αναγνωρίζουν τις διαφορές τους κι αυτές να τους συνδέουν. Το καλύτερο στοιχείο του κόσμου αυτού είναι η πολλαπλότητα των κόσμων που εμπεριέχει, οι διαφορετικές μουσικές, τα βάσανα και τα χρώματα της ζωής: οι χίλιοι και ένας τρόποι που ανακαλύψαμε, στο πέρασμα των αιώνων, για να ζούμε και να μιλάμε, να πιστεύουμε και να δημιουργούμε, να τρώμε, να εργαζόμαστε, να χορεύουμε, να παίζουμε, να αγαπάμε, να υποφέρουμε και να γιορτάζουμε.
Η ισοπέδωση, που μας εξομοιώνει αλλά και μας σαγηνεύει, δεν μπορεί να μετρηθεί. Δεν υπάρχει υπολογιστής ικανός να καταγράψει τα καθημερινά εγκλήματα που διαπράττει η βιομηχανία της μαζικής κουλτούρας κατά της διαφορετικότητας των ανθρώπων και του δικαιώματός τους σε μια ταυτότητα. Κι όμως, τα καταστρεπτικά επιτεύγματά της είναι οφθαλμοφανή. Ο χρόνος σιγά σιγά αδειάζει, η ιστορία χάνεται και ο χώρος δεν αναγνωρίζει την εκπληκτική ποικιλία των περιοχών του. Με τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, τα αφεντικά του κόσμου, μας επιβάλλουν να κοιταζόμαστε όλοι υποχρεωτικά σε έναν και μοναδικό καθρέφτη, ο οποίος αντανακλά τις αξίες της κουλτούρας της κατανάλωσης.
Όποιος δεν κατέχει δεν υπάρχει: όποιος δεν έχει αυτοκίνητο, επώνυμα παπούτσια ή εισαγόμενα αρώματα, στην πραγματικότητα δεν υπάρχει. Οικονομία των εισαγωγών, πολιτισμός της αγυρτείας: στο βασίλειο της επίδειξης οφείλουμε όλοι να επιβιβαστούμε στο κρουαζιερόπλοιο της κατανάλωσης, που σκίζει τα ταραγμένα νερά της αγοράς.
Η πλειοψηφία των επιβατών είναι καταδικασμένη να ναυαγήσει, αλλά τα ναύλα όσων μπορέσουν να ταξιδέψουν θα τα πληρώσουμε όλοι με το εξωτερικό χρέος. Τα δάνεια, που δίνουν τη δυνατότητα σε μια καταναλωτική μειοψηφία να γεμίσει με καινούργια άχρηστα πράγματα, δρουν στην υπηρεσία της τυποποίησης της μεσαίας τάξης και του πιθηκισμού της ανώτερης τάξης.
Η τηλεόραση μάλιστα αναλαμβάνει να μετατρέψει σε πραγματικές ανάγκες, μπροστά στα μάτια μας, την τεχνητή ζήτηση την οποία επινοεί ακούραστα ο Βορράς και προβάλλει με επιτυχία στο Νότο. (Στο βιβλίο αυτό, οι όροι Βορράς και Νότος αναφέρονται στη μοιρασιά της παγκόσμιας πίτας και δε συμπίπτουν πάντοτε με τα γεωγραφικά δεδομένα).
Η εξαίρεση
Υπάρχει μόνο ένας τόπος όπου ο Βορράς ανταγωνίζεται το Νότο με τους ίδιους όρους: πρόκειται για ένα γήπεδο ποδοσφαίρου στη Βραζιλία, στις εκβολές του Αμαζονίου. Ο κύκλος του Ισημερινού κόβει στη μέση το στάδιο Zerão, στην Αμαπά, οπότε κάθε ομάδα παίζει το ένα ημίχρονο στο Νότο και το άλλο στο Βορρά.
Τι γίνεται με τα εκατομμύρια παιδιά της Λατινικής Αμερικής που όταν μεγαλώσουν θα είναι καταδικασμένα να αντιμετωπίσουν την ανεργία ή μισθούς πείνας; Η διαφήμιση τι ρόλο παίζει; Αυξάνει άραγε τη ζήτηση ή υποκινεί τη βία; Η τηλεόραση προσφέρει ολοκληρωμένες υπηρεσίες: όχι μόνο μας μαθαίνει να ταυτίζουμε την ποιότητα ζωής με την ποσότητα των πραγμάτων αλλά και μας προσφέρει καθημερινά οπτικοακουστικά μαθήματα βίας, που συμπληρώνονται από τα βιντεοπαιχνίδια. Το έγκλημα είναι το πιο επιτυχημένο θέαμα της μικρής οθόνης. Χτύπα προτού σε χτυπήσουν ,συμβουλεύουν οι ηλεκτρονικοί δάσκαλοι των βιντεοπαιχνιδιών.
Βγάλτα πέρα μόνος σου, μην υπολογίζεις σε κανέναν. Αυτοκίνητα ανατινάζονται, άνθρωπο εκρήγνυνται: Σκότωσε κι εσύ, μπορείς. Εν τω μεταξύ οι πόλεις μεγαλώνουν. Οι πόλεις της Λατινικής Αμερικής είναι σήμερα οι μεγαλύτερες πόλεις του κόσμου. Και, καθώς μεγαλώνουν οι πόλεις, το έγκλημα αυξάνεται με τρομακτικό ρυθμό.
Η παγκόσμια οικονομία έχει ανάγκη από καταναλωτικές αγορές που να διευρύνονται στο διηνεκές, ώστε να βρίσκει διέξοδο η αυξανόμενη παραγωγή της και να μην κατρακυλούν τα ποσοστά κέρδους της.
Ταυτόχρονα όμως έχει ανάγκη από εργατικά χέρια και πρώτες ύλες σε εξευτελιστικές τιμές, για να μειώνει το κόστος παραγωγής. Το ίδιο σύστημα που έχει ανάγκη να πουλάει ολοένα περισσότερο, έχει ανάγκη να πληρώνει ολοένα λιγότερο. Από αυτό το παράδοξο προκύπτει ένα άλλο παράδοξο: ο Βορράς διατάζει, όλο και πιο αυταρχικά, το Νότο και την Ανατολή να πολλαπλασιάσουν τους καταναλωτές τους αλλά τελικά αυτό που πολλαπλασιάζεται, σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό, είναι το έγκλημα.
Κλέβοντας τα μαγικά φυλαχτά, που προσδίδουν ύπαρξη στους ανθρώπους, κάθε κλέφτης θέλει να αποκτήσει ό,τι έχει το θύμα του, για να γίνει ίσος μαζί του. Οι άνθρωποι αλληλοπαγιδεύονται: σήμερα, στο φρενοκομείο των δρόμων, ο καθένας μπορεί να πεθάνει από μια σφαίρα: αυτοί που γεννήθηκαν για να πεθάνουν από πείνα, αλλά κι αυτοί που γεννήθηκαν για να πεθάνουν από το πολύ φαϊ.
Δεν είναι δυνατόν να μεταφραστεί σε αριθμούς η πολιτική ισοπέδωση την οποία επιβάλλουν τα καλούπια της καταναλωτικής κοινωνίας. Η οικονομική ανισότητα, όμως, μπορεί να μετρηθεί. Το παραδέχεται η Παγκόσμια Τράπεζα, που κάνει ό,τι μπορεί για να την διατηρήσει, και το επιβεβαιώνουν οι διάφοροι οργανισμοί Ηνωμένων Εθνών. Ποτέ η παγκόσμια οικονομία δεν ήταν τόσο λίγο δημοκρατική, ποτέ ο κόσμος δεν ήταν τόσο σκανδαλωδώς άδικος. Το 1960 το πλουσιότερο είκοσι τοις εκατό της ανθρωπότητας ήταν τριάντα φορές πιο πλούσιο από το φτωχότερο είκοσι τοις εκατό. Το 1990 η διαφορά είχε γίνει εξήντα φορές περισσότερο. Από τότε η ψαλίδα δεν έχει σταματήσει να ανοίγει: το 2000 η διαφορά θα είναι ενενήντα φορές περισσότερο.
Ανάμεσα στις δύο ακραίες καταστάσεις, ανάμεσα στους πάμπλουτους, που γεμίζουν τις πορνο-οικονομικές σελίδες των περιοδικών Forbes και Fortune, και τους πάμπτωχους, που γεμίζουν τους δρόμους και την επαρχία, η άβυσσος έχει γίνει πολύ βαθύτερη. Μια έγκυος γυναίκα στην Αφρική διατρέχει εκατό φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να πεθάνει από ό,τι στην Ευρώπη. Η αξία των προϊόντων για τα κατοικίδια, που πωλούνται κάθε χρόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες, είναι τέσσερις φορές μεγαλύτερη από την συνολική παραγωγή της Αιθιοπίας. Οι πωλήσεις δύο μόνο γιγαντιαίων εταιριών, της General Motors και της Ford, ξεπερνούν κατά πολύ την αξία της παραγωγής όλων των χωρών της μαύρης Αφρικής.
Σύμφωνα με το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για την Ανάπτυξη, δέκα άνθρωποι, οι δέκα πλουσιότεροι των πλουσίων του πλανήτη, συγκεντρώνουν πλούτο που ισοδυναμεί με την αξία της συνολικής παραγωγής πενήντα χωρών και τετρακόσιοι σαράντα επτά πολυεκατομμυριούχοι συγκεντρώνουν περιουσία μεγαλύτερη από το ετήσιο εισόδημα της μισής ανθρωπότητας.
Το 1997 ο Τζέιμς Γκούσταβ Σπεθ, υπεύθυνος αυτού του τμήματος των Ηνωμένων Εθνών, δήλωνε ότι τα τελευταία πενήντα χρόνια διπλασιάστηκε ο αριθμός των πλουσίων ανά τον κόσμο και τριπλασιάστηκε ο αριθμός των φτωχών, καθώς και ότι ένα δισεκατομμύριο εξακόσια εκατομμύρια άνθρωποι ζουν χειρότερα απ’ ό,τι πριν δεκαπέντε χρόνια.
Λίγο νωρίτερα, στη συνέλευση της Παγκόσμιας Τράπεζας και της Διεθνούς Νομισματικής Επιτροπής, ο πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας είχε κάνει ψυχρολουσία στους παρευρισκομένους. Ενώ όλοι πανηγύριζαν για την καλή πορεία της δια κυβέρνησης του πλανήτη από τους δύο αυτούς οργανισμούς, ο Τζέιμς Γουόλφενσον προειδοποιούσε: αν τα πράγματα συνεχίσουν έτσι, σε τριάντα χρόνια θα υπάρχουν εκατό δισεκατομμύρια φτωχοί στον κόσμο «και η ανισότητα θα γίνει μια ωρολογιακή βόμβα που θα εκραγεί πάνω στις επόμενες γενιές». Εν τω μεταξύ, χωρίς να έχει πληρωθεί σε δολάρια, σε πέσος ή σε άλλο νόμισμα, ένα ανώνυμο χέρι έγραφε σε ένα τοίχο στο Μπουένος Άιρες: Καταπολέμησε την πείνα και τη φτώχεια! Φάε ένα φτωχό!
Και για να μη χάνουμε την αισιοδοξία μας, όπως μας συμβουλεύει ο Κάρλος Μονσιβάις, ο κόσμος συνεχίζει την πορεία του: στο εσωτερικό της κάθε χώρας αναπαράγεται η αδικία που διέπει τις σχέσεις των χωρών μεταξύ τους καθώς, χρόνο με το χρόνο, διευρύνεται ολοένα περισσότερο το χάσμα ανάμεσα σε αυτούς που κατέχουν τα πάντα και σε αυτούς που δεν κατέχουν τίποτα. Αυτό το γνωρίζουμε καλά εδώ στην Αμερική.
Στο Βορρά, στις Ηνωμένες Πολιτείες, πριν από μισό αιώνα οι πιο πλούσιοι ήταν κάτοχοι του είκοσι τοις εκατό του εθνικού εισοδήματος. Σήμερα κρατάνε στα χέρια τους το σαράντα τοις εκατό . Και στο Νότο; Η Λατινική Αμερική είναι η περιοχή με τη μεγαλύτερη αδικία στον κόσμο. Σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου η μοιρασιά δεν είναι τόσο άδικη• σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου δεν είναι τόσο τεράστια η απόσταση ανάμεσα στους λίγους, που έχουν το δικαίωμα να διατάζουν, και τους πολλούς, που οφείλουν να υπακούουν.
Η οικονομία της Λατινικής Αμερικής είναι μια μεταμοντέρνα οικονομία της σκλαβιάς: πληρώνει αφρικάνικους μισθούς, χρεώνει ευρωπαϊκές τιμές και τα εμπορεύματα που παράγει με την μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα είναι η αδικία και η βία. Πόλη του Μεξικού, 1997, επίσημα δεδομένα: ογδόντα τοις εκατό φτωχοί, τρία τοις εκατό πλούσιοι και στη μέση οι υπόλοιποι. Η Πόλη του Μεξικού είναι η πρωτεύουσα της χώρας του γρήγορου πλουτισμού που, στα χρόνια του ενενήντα, δημιούργησε τους περισσότερους πολυεκατομμυριούχους στον κόσμο: σύμφωνα με δεδομένα των Ηνωμένων Εθνών, ένας μόνο Μεξικάνος κατέχει πλούτο ισοδύναμο με τον πλούτο που συγκεντρώνουν δεκαεπτά εκατομμύρια φτωχών Μεξικανών.
απόσπασμα από το βιβλίο του Εντουάρντο Γκαλεάνο
«ΕΝΑΣ ΚΟΣΜΟΣ ΑΝΑΠΟΔΑ»
