Πλάτων Το Σπήλαιο… Η αιώνια σοφία του μοναδικού αρχαίου πνεύματος, που γέννησε το φως: «Και αν κανείς επιχειρούσε να τους λύσει τα δεσμά και να τους ανεβάσει επάνω, δε θα ήταν ικανοί να τον σκοτώσουν, αν μπορούσαν να τον πιάσουν στα χέρια τους;»
Πες, λέει ο Σωκράτης στο συνομιλητή του, πως η ανθρώπινη ψυχή μοιάζει με ανθρώπους που κατοικούνε μέσα σε μια σπηλιά, που όμως έχει ολάνοιxτη την είσοδό της προς το φως.
Φαντάσου αυτούς τους ανθρώπους αλυσοδεμένους εκεί μέσα, στα πόδια και στο κεφάλι, από την παιδική τους ηλικία.
Δεν μπορούν να σηκωθούν, αλλά ούτε και το κεφάλι τους να στρέψουν δεξιά κι αριστερά.
Κάθονται έτσι, ώστε να έχουν την είσοδο της σπηλιάς πίσω τους και είναι αναγκασμένοι να βλέπουν πάντα μπροστά χωρίς να μπορούν ποτέ να δουν ούτε δεξιά ούτε αριστερά, ούτε προς το φως, αφού δε μπορούν να κουνήσουν το κεφάλι τους.
Υπέθεσε τώρα, ότι πίσω τους καίει μια μεγάλη φωτιά και πως μπροστά απ’ τη φωτιά περνάει ένας δρόμος, που ένας τοίχος τον χωρίζει από τους αλυσοδεμένους.
Η λάμψη της φωτιάς πέφτει στο βάθος της σπηλιάς και φωτίζει καλά το εσωτερικό της.
Βάλε με το νου σου, πως την ώρα αυτήν, περνάνε από το δρόμο άνθρωποι κρατώντας λογής-λογής σκεύη, αδριάντες και άλλα πολλά πράγματα της ανθρώπινης εργασίας, μετάλλινα, μαρμάρινα, ξύλινα.
Οι άνθρωποι αυτοί, καθώς διαβαίνουν, κρατάνε τα αντικείμενα τόσο ψηλά, ώστε υψώνονται αυτά πάνω από τον τοίχο που χωρίζει τους αλυσοδεμένους από το δρόμο.
Οι σκιές τότε των αντικειμένων, θα πέφτουν μέσα στο εσωτερικό της σπηλιάς. Οι αλυσοδεμένοι θα βλέπουν τις σκιές των αγαλμάτων αυτών, όμως τις σκιές των ανθρώπων που τα κρατούν δε θα τις βλέπουν, γιατί αυτές θα πέφτουν επάνω στον τοίχο που χωρίζει τους αλυσοδεμένους από τη φωτιά.
Κι αν μάλιστα τύχει και έλθει κάποιος απόηχος από τις φωνές εκείνων που περνούν πίσω από τους αλυσοδεμένους, τότε αυτοί θα νομίσουν πως ο απόηχος αυτός έρχεται από τις ίδιες τις σκιές. Θα πιστέψουν, πως οι σκιές μιλάνε, αφού ποτέ δεν είδαν πραγματικούς ανθρώπους, ούτε κι άκουσαν λαλιά ανθρώπου.
Αν τώρα κάποιος λυθεί καμιά φορά από τα δεσμά του και σηκωθεί και μπορέσει να γυρίσει το κεφάλι του προς τα πίσω και δει τη φωτιά, τότε θα θαμπωθούν τα μάτια του από τη φωτοβολία της και θα πονέσουν και δε θ’ αντέξουν για να δουν τα αγάλματα, που αυτών πριν έβλεπαν τις σκιές.
Κι αν μάλιστα βρεθεί εκεί κοντά του κάποιος, που έχει ζήσει μέσα στο φως και μέσα στον πραγματικό κόσμο και του πει, πως όσα έβλεπε πριν, όταν ήταν αλυσοδεμένος, ήτανε σκιές και φάσματα, και πως αυτά που βλέπει τώρα, είναι τα πραγματικά, τα αληθινά, τότε θα παραξενευτεί, θα δυσπιστήσει σ’ αυτά που του λέει ο άλλος και θα εξακολουθεί να πιστεύει, πως οι σκιές ήτανε πιο αληθινές από τα πραγματικά αγάλματα.
Υπόθεσε τώρα, πως ο άνθρωπος, που έχει ζήσει μέσα στο φως και στέκει εκεί κοντά σ’ αυτόν που λύθηκε από τα δεσμά του και σηκώθηκε, αναγκάζει τον άλλοτε δεσμώτη να ρίξει τα μάτια του προς το φως. Τότε αυτός που λίγο πριν ήταν ακόμα δεσμώτης, θα αποστρέψει το βλέμμα του από το φως και θα ξαναγυρίσει με τη ματιά του σ’ εκείνα που έβλεπε πριν, δηλαδή στις σκιές, και θα πιστεύει, πως αυτές είναι πιο καθαρές από τα αγάλματα τα ίδια, που του δείχνει τώρα αυτός που έζησε μέσα στο φως.
Και τι θα γίνει, αν θελήσει κανείς να εξαναγκάσει τον πριν δεσμώτη να βγει έξω από τη σπηλιά και να ατενίσει το φως της ημέρας; -Τότε είναι δα που δε θα μπορέσει να ρίξει το βλέμμα του σε κανένα επάνω αντικείμενο, που το καταυγάζει το ηλιακό φως.
Αυτός θα πρέπει πρώτα σιγά-σιγά να συνηθίσει το ηλιακό φως. Και πριν απ’ όλα θα πρέπει να δει τις σκιές, που σχηματίζονται από τ’ αντικείμενα με το ηλιακό φως.
Έπειτα πάλι θα δει και θα γνωρίσει τις σκιές των ανθρώπων, των ζώων και των πραγμάτων, καθώς σχηματίζονται μέσα στα ήρεμα ύδατα. Και ύστερα πια θα δει τους ίδιους τους ανθρώπους, τα ίδια τα ζώα και τα ίδια τα πράγματα. Αργότερα ακόμα θα δει τον ουρανό – και τη νύχτα θα τον δει πιο εύκολα, γιατί το φως των άστρων και της σελήνης είναι απαλό.
Και τελευταία πια θα στρέψει το βλέμμα του και προς τον ήλιο τον ίδιο. Και τότε θα καταλάβει, πως ο ήλιος είναι ο δημιουργός των χρόνων και των ορατών αντικειμένων, των πραγματικών και των εικονικών.
Τη στιγμή πια αυτή θα θυμηθεί τη ζωή της σπηλιάς, θα αναλογισθεί τους άλλοτε συνδεσμώτες του, θα λογαριάσει τον εαυτό του ευτυχισμένο για την απολύτρωση από εκεί μέσα και θα αισθάνεται βαθύ οίκτο για κείνους που μένουν ακόμα δεμένοι εκεί μέσα στη σπηλιά.
Και αν υπήρχαν εκεί κάτω μεταξύ τους τίποτα αμοιβές και έπαινοι και τιμητικές διακρίσεις για εκείνον που έβλεπε οξύτατα τις σκιές όταν περνούσαν, και θυμότανε ακριβώς ποιες περνούν πρώτες, ποιες μετά ή μαζί, και επομένως θα ήταν σε καλύτερη θέση από κάθε άλλον να πει από πριν ποια σκιά έμελλε να παρουσιαστεί σε ορισμένη στιγμή, τι λες, θα είχε μεγάλη επιθυμία γι’ αυτά ακόμη, και θα ζηλεύει εκείνους που είχαν τέτοιες τιμές εκεί κάτω και υπερείχαν μ’ αυτόν τον τρόπο απ’ όλους τους άλλους ή θα πάθει αυτό που λέει ο Όμηρος για τον Αχιλλέα, και θα προτιμάει χίλιες φορές να ζει στον επάνω κόσμο και να είναι δούλος ενός φτωχού ανθρώπου και να υποφέρει οτιδήποτε άλλο παρά να εξακολουθεί να ζει όπως τότε εκεί κάτω, και να πιστεύει τα ίδια πράγματα;
Και πρόσεξε ακόμη κι αυτό.
Εάν αυτός ο άνθρωπος πήγαινε πίσω και έπαιρνε την παλιά του θέση, δε θα γινόταν πάλι σαν τυφλός από την ξαφνική αλλαγή από τον ήλιο στο σκοτάδι;
Και εάν, ενώ ακόμη δε διέκρινε τίποτα, και πριν ακόμη αποκατασταθεί η όραση του, πράγμα για το οποίο θα χρειαζότανε όχι και λίγος χρόνος, εάν λοιπόν γινότανε ανάγκη να διαγωνιστεί με τους άλλους τους παντοτινούς δεσμώτες και να πει τη γνώμη του για τις σκιές που περνούν, δε θα τους προξενούσε πολύ γέλιο και δε θα έλεγαν γι’ αυτόν ότι επέστρεψε από εκεί που ανέβηκε με χαλασμένα τα μάτια, και ότι δεν αξίζει τον κόπο να έχει κανείς την επιθυμία να ανεβεί στον πάνω κόσμο;
Και αν κανείς επιχειρούσε να τους λύσει τα δεσμά και να τους ανεβάσει επάνω, δε θα ήταν ικανοί να τον σκοτώσουν, αν μπορούσαν να τον πιάσουν στα χέρια τους;
ΠΛΑΤΩΝ, ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΠΛ Πολ 514a–517a
Στην αλληγορία του σπηλαίου όλα είναι συμβολικά. Η σπηλιά και το σκοτάδι συμβολίζουν την άγνοια και απαιδευσιά,οι αλυσίδες τις αισθήσεις μας που μας δεσμεύουν και μας πείθουν πως κάτι είναι φαινομενικά αληθινό,και τέλος ο ήλιος συμβολίζει το απόλυτο αγαθό, το »φως», όπου η αλήθεια είναι το φως για την ζωή του ανθρώπου. Ο “ξένος” που μια μέρα μπαίνει στην σπηλιά είναι για καθέναν μας ένας ξεχωριστός άνθρωπος που εμφανίζεται αναπάντεχα και ανατρέπει τις μέχρι τότε πεποιθήσεις μας, γίνεται ο καθοδηγητής μας,ένας προσωπικός μέντορας του καθενός που τον βοηθά ανιδιοτελώς να φτάσει στην αλήθεια. Για τον Πλάτωνα αυτός ήταν ο Σωκράτης-και σαφώς όχι μόνο για τον Πλάτωνα αλλά μετέπειτα και για ολόκληρο τον δυτικό κόσμο-. Εκείνος που έπειτα από έναν μακρύ δρόμο, κακοτράχηλο και με πολλά εμπόδια, θα γνωρίσει την αλήθεια αποτελεί στόχο για όλους τους άλλους οι οποίοι βρίσκονται σε άγνοια. Παρ’ όλα αυτά είναι χρέος του να ελευθερώσει και ο ίδιος κάποιον ή κάποιους άλλους από την λήθη τους και να τους δείξει την αλήθεια, όπως κάποιος άλλος έκανε για αυτόν τον ίδιο, »ακόμη και με τον κίνδυνο της ίδιας του της ζωής».
Η αλήθεια για τον Σωκράτη και κατ’ επέκταση για τον Πλάτωνα είναι μια-μοναδική,αιώνια και αμετάβλητη. Ο άνθρωπος για την ανακαλύψει οφείλει να φιλοσοφήσει προκειμένου η ψυχή του να θυμηθεί τα αληθινά, τα όσα έχει γνωρίσει πριν εισέλθει στο σώμα. Καθώς ψυχή και σώμα γίνονται ένα,ο άνθρωπος ξεχνάει την αλήθεια και αυτό που βλέπει είναι μονάχα η ιδέα της. Με μόρφωση και παιδεία ο άνθρωπος έχει την δύναμη να κρίνει ο ίδιος για τον εαυτό του και να διαλέγει τα πιστεύω του, χωρίς να γίνεται θύμα κάποιων που του επιβάλλουν την δική τους »αλήθεια». Στην περίπτωση των δεσμωτών αυτοί ήταν οι άνθρωποι που μετέφεραν τα αντικείμενα κάνοντάς τους να πιστεύουν πως αυτό είναι και τίποτα άλλο. Σήμερα ο άνθρωπος γίνεται θύμα της ψευδούς πληροφορίας, της πολιτικής, των καταστρεπτικών ιδεολογιών,των δεισιδαιμονιών, της παγκοσμιοποίησης ακόμα και διάφορων παιχνιδιών του μυαλού του.
