Συντάκτης: Βάτσλαβ Μπιέλοχραντσκι*
Στην παράδοση του πουριτανικού καπιταλισμού η ελευθέρων ηθών γυναίκα, ο τεμπελχανάς εργάτης και το «ανήθικο» τέκνο αποτελούν ΤΟ κακό το οποίο πρέπει με παραδειγματικό τρόπο να τιμωρηθεί και να εξοβελιστεί, άλλως η κοινωνία απειλείται με καταστροφή. Επιπλέον οι τιμωρούμενοι πρέπει να αποδεχθούν την τιμωρία που τους επιβάλλεται ως ΤΟ καλό, πρέπει μάλιστα οι ίδιοι να επιζητήσουν την τιμωρία τους, όπως πιστεύουν όχι μόνον οι χριστιανοί αλλά και οι κομμουνιστές, οι οποίοι εξηγούν την αναγκαιότητα της επανάστασης με την ανάγκη αναμόρφωσης της κοινωνίας.
Στην παλαιά συζήτηση περί ευθύνης, τιμωρίας και ανάγκης αναμόρφωσης διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο και στις ερμηνείες αναφορικά με την ελληνική κρίση, των «οκνηρών», «αμαρτωλών» και διεφθαρμένων Νότιων της Ευρώπης. Τα τεράστια χρέη της Ιταλίας κάπως ξεχάστηκαν, καλυμμένα στη βαθιά σκιά της ελληνικής απελπισίας. Η φράου Μέρκελ «προς το παρόν» ανταλλάσσει χαμόγελα κατανόησης με τον νεαρό πρωθυπουργό της Ιταλίας, στον οποίο ανέθεσε, ως εργασία για το σπίτι, να ασχοληθεί με το θέμα «μεταρρυθμίσεις».
Ποτέ νωρίτερα στην εποχή της οικονομικής παγκοσμιοποίησης δεν σημειώθηκε τέτοια εννοιολογική κατάχρηση, όση με το παλαιό σοσιαλδημοκρατικό σύνθημα της μεταρρύθμισης. Στο παρελθόν το σύνθημα για μεταρρυθμίσεις ήταν «προοδευτικό», είχε ηγεμονική δυναμική και σαφή ιδεολογική κατεύθυνση: περισσότερη ισότητα, περισσότερα δικαιώματα, περισσότερη μόρφωση για όλους.
Τα μέτρα που επιβάλλονται την περίοδο της οικονομικής παγκοσμιοποίησης δεν είναι μετα-ρυθμίσεις. Αντιθέτως, αποτελούν το τέλος των ρυθμίσεων που οι εθνικές πολιτικές κοινότητες επέβαλαν στο κεφάλαιο, μετά από μακροχρόνιους θεωρητικούς και πρακτικούς αγώνες που διήρκεσαν δύο αιώνες. Οι αλλαγές που επιβάλλει η οικονομική παγκοσμιοποίηση δεν αποτελούν μετα-ρύθμιση του κεφαλαίου αλλά χειραφέτηση του κεφαλαίου από όλες τις μορφές των δημοκρατικών περιορισμών.
Υπό την πίεση παγκόσμιων οικονομικών ολιγαρχιών, όπως η Ευρωπαϊκή Τράπεζα, η Παγκόσμια Τράπεζα ή το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, όλες οι προηγούμενες συμφωνίες, που έγιναν μεταξύ του κεφαλαίου και των δημοκρατικών κρατών της Ευρώπης, καταστρέφονται.
Νόμισμα του φόβου
Το ευρώ ξεκίνησε ως σχέδιο αποτροπής του φόβου που προκάλεσε η ενοποίηση της Γερμανίας και, τελικά, όπως οτιδήποτε αποτελεί προϊόν φόβου, αντί να ενώνει διχάζει. Η Γερμανία δικαίως υπερασπίζεται το ευρώ ως σύμβολο των εθνικών της συμφερόντων. Το κοινό νόμισμα ενίσχυσε τις γερμανικές εξαγωγές εις βάρος των νοτίων κρατών της Ε.Ε., τα οποία δεν μπορούν με κατευθυνόμενο πληθωρισμό να ξεφύγουν από την ανισορροπία της παραγωγικότητας.
Η εξισορρόπηση των διαφορών στην παραγωγικότητα μεταξύ ευρωπαϊκού Βορρά και Νότου προϋποθέτει βαθιές αλλαγές στη δομή της κοινωνίας· κι αυτές πραγματοποιούνται με πολύ αργούς ρυθμούς σε σχέση με την οικονομία. Θα χρειαστούν δεκαετίες μέχρις ότου η Ιταλία ή η Ισπανία μπορέσουν να εξισορροπήσουν τα ελλείμματα εκσυγχρονισμού τους. Για παράδειγμα, η διαφορά μεταξύ του Νότου και του Βορρά στην Ιταλία αντί να μειώνεται συνεχώς διευρύνεται. Τα νότια κράτη της Ευρώπης, σε σύγκριση με τα βόρεια, τα χαρακτηρίζει ένα έλλειμμα εκσυγχρονισμού.
Αν μιλήσουμε βάσει των κατηγοριών του Αμερικανού κοινωνιολόγου Τάλκοτ Πάρσονς, λέμε ότι ο Νότος δίνει προτεραιότητα στις κατηγορίες αίματος και έθνους σε σχέση με την καθολικότητα του νόμου. Προτιμά την κοινότητα με την οποία τον συνδέουν κοινά συναισθήματα, από την ουδετερότητα ενός ορθολογικού δικαστηρίου, τις σταθερές κοινωνικές σχέσεις από τον ανταγωνισμό και την αποτελεσματικότητα, τη γενική συζήτηση από τον ειδικευμένο λόγο.
Η σχέση του Βορρά με τις χώρες του ανεπαρκώς εκσυγχρονισμένου Νότου, που συχνά χαρακτηρίζονται με το προσβλητικό ακρωνύμιο PIGS (Portugal, Italy, Greece, Spain), χαρακτηρίζεται από κάποιες αναπόφευκτες αντιφάσεις: πρόκειται για χώρους υπό μια έννοια καθόλα ελκυστικούς, ταυτόχρονα όμως και ανατρεπτικούς. Ο άνθρωπος βρίσκει σε αυτούς άσυλο από τα παράλογα αξιώματα του μοντερνισμού, ταυτόχρονα όμως θέτει σε δοκιμασία την εκσυγχρονισμένη του ταυτότητα. Ο φόβος και οι αντιφατικότητες του Νότου παίζουν μεγάλο ρόλο την υστερική αντίδραση της Γερμανίας σε σχέση με την κρίση χρέους της Ελλάδας.
Η περιφρονητική στάση των Ελλήνων ως προς τα αξιώματα της οικονομίας και της ορθολογικής διοίκησης του κράτους είναι «ανθρώπινη, υπερβολικά ανθρώπινη», μεταδοτική και μπορεί να οδηγήσει σε αποσταθεροποίηση όλης της ευρωζώνης. Το μάρκο υπήρξε το σύμβολο της γερμανικής μεταπολεμικής αναγέννησης, το ευρώ αποτελεί συνέχειά του, γι’ αυτό και οι Γερμανοί το αντιμετωπίζουν σαν κάτι το απόλυτα δικό τους, το βλέπουν ως σύμβολο των δικών τους αρετών: της εργατικότητας, της υπευθυνότητας, της αποταμίευσης.
Κάτω από το σύνθημα της αυστηρότητας (λιτότητας) τις επέβαλαν σε όλη την Ευρώπη μαζί με μια παράλογη αποστροφή για τον πληθωρισμό. Πρωτεύουσα της Ευρώπης έγινε η Φρανκφούρτη, ενώ την ίδια στιγμή η Αθήνα, η Ρώμη (σιγά σιγά και το Παρίσι) μετατοπίζονται προς την περιφέρεια. Η ελληνική κυβέρνηση παραδόθηκε άνευ όρων μπροστά τις «αβάσταχτες απειλές» και στο βασανιστήριο του «ιδεολογικού πνιγμού – waterbording» που της επέβαλε η Γερμανία.
Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, ακολούθησε κι ο εξευτελισμός: αυτός που τόλμησε το δημοψήφισμα έπρεπε να επιστρέψει στην Αθήνα σαν ταπεινωμένο και δαρμένο σκυλί. Ενας τίτλος μιας γνωστής για την επιρροή της γερμανικής εφημερίδας τα λέει όλα: «Πουλήστε τα νησιά σας και την Ακρόπολη, χρεοκοπημένοι Ελληνες!» Η άγρια και ταπεινωτική τιμωρία των Ελλήνων έρχεται σε κραυγαλέα αντίθεση με την τουλάχιστον μετριοπαθή αντιμετώπιση των ενόχων που προκάλεσαν την οικονομική κρίση της περασμένης δεκαετίας, στην τοξική φωλιά των οποίων μαγειρεύτηκε η ελληνική κρίση για την οποία οι Ευρωπαίοι φορολογούμενοι κλήθηκαν να καταβάλουν περίπου 2.500 δισεκατομμύρια ευρώ.
Η Γερμανία και οι δορυφόροι της τρομοκρατήθηκαν από την ιδέα ότι ξαφνικά οι κυβερνήσεις θα αρχίσουν να ρωτάνε τους πολίτες τους εάν επιθυμούν «τη διατήρηση του ευρώ με κάθε αντίτιμο» ή εάν αντίθετα θα προκρίνουν τη σχεδιασμένη και αλληλέγγυα διάλυση του «νομίσματος που γέννησε ο φόβος».
Προτεκτοράτο;
Ο Σλοβάκος πρωθυπουργός Ρόμπερτ Φίτσο συνόψισε τα αποτελέσματα των διαπραγματεύσεων για την Ελλάδα δηλώνοντας ότι «φτιάξαμε ένα προτεκτοράτο, δεν βλέπω σ’ αυτό κάτι κακό». Ο πιο γνωστός Γερμανός διανοητής της εποχής μας, Γιούργκεν Χάμπερμας, δήλωσε ότι «η de facto υποβάθμιση ενός κράτους-μέλους σε προτεκτοράτο έρχεται σε ευθεία αντίθεση με τις δημοκρατικές αρχές της Ε.Ε.».
Ο Λούτσιο Καρατσιόλο, αρχισυντάκτης της σημαντικότερης ιταλικής μηνιαίας επιθεώρησης Limes, τιτλοφόρησε το σχετικό σχόλιό του «Μασκαρεμένο προτεκτοράτο», ενώ η οικονομολόγος Ιλόνα Σβιχλίκοβα έγραψε ότι «μετά την επιβολή των όρων των πιστωτών, η Ελλάδα αποτελεί ένα γερμανικό προτεκτοράτο. Οι εκλογές στην Ελλάδα δεν έχουν πια κανένα νόημα. Μπορούν κάλλιστα να ακυρωθούν για μια δεκαετία και η Γερμανία μπορεί να αποστείλει στη χώρα τον δικό της αρμοστή…»
Ο Ελληνας κοινωνιολόγος Τάσος Καρβουνιάρης χαρακτήρισε τη συμφωνία «σαφέστατα νέο-αποικιακή». Η Ελλάδα τελεί υπό καθεστώς κατάσχεσης και η δημόσια περιουσία της χώρας, συμπεριλαμβανομένων κάποιων νησιών, πρόκειται να ιδιωτικοποιηθεί. Στο εβδομαδιαίο περιοδικό I’Espresso θα βρούμε κάτω από τον τίτλο «Τόσα κέρδη, φράου Μέρκελ!» έναν μικρό κατάλογο των κερδών που αποκόμισαν οι Γερμανοί από την ελληνική κρίση.
Το 2010 η οικονομικά γονατισμένη Ελλάδα αγόρασε δύο γερμανικά υποβρύχια αντί τιμήματος 1,3 δισ. ευρώ, καθώς και εβδομήντα γερμανικά τανκ Leopard. H Deutsche Telecom έχει τον έλεγχο του ελληνικού ΟΤΕ, ενώ σε γερμανικές εταιρείες περιέρχονται 14 επικερδή περιφερειακά αεροδρόμια. Οπως υπενθύμισε ο οικονομολόγος Πάβελ Κόχοουτ η Γερμανία αποκόμισε κέρδη από την ελληνική κρίση: «Η πολιτική κληρονομιά της Μέρκελ θα είναι μια κατεστραμμένη Ελλάδα, μια υπό διάλυση ευρωζώνη, μια γενική αίσθηση αδικίας και ίσως και μια έξοδος της Βρετανίας από την Ε.Ε. Ωστόσο το γερμανικό κράτος καταβάλλει για δεκαετή ομόλογα επιτόκια μόλις 0,75% ετησίως…»
Ο γερμανικός οικονομικός εθνικισμός, μεταμφιεσμένος σε υπερασπιστή του ευρώ, ξύπνησε τους παλαιούς ευρωπαϊκούς δαίμονες. Η επιρροή των κομμάτων που το μοναδικό πολιτικό τους πρόγραμμα είναι «η αποφασιστική υπεράσπιση των εθνικών συμφερόντων» σημειώνει κατακόρυφη άνοδο: στην κυβέρνηση της πετυχημένης και δημοκρατικής Φινλανδίας συμμετέχει σήμερα το κόμμα των «Αληθινών Φινλανδών».
Το πρώτο ζήτημα που τίθεται είναι το εξής: Ποιος έχει το δικαίωμα να υπογράψει μια συμφωνία, συνέπεια της οποία θα είναι η μετατροπή ενός ανεξάρτητου κράτους σε προτεκτοράτο! Η παροχή εγγυήσεων προς εξωτερικούς πιστωτές για ένα εξπρές και καταστροφικό δάνειο με τη μορφή δημόσιων περιουσιακών στοιχείων του κράτους –λιμάνια, νησιά, αεροδρόμια– ισοδυναμεί με δυνάμει εσχάτη προδοσία. Ενδεχομένως τα χρέη να έκαναν την Ελλάδα ένα κατεστραμμένο κράτος χωρίς κυριαρχία, ένα κράτος που αρκετές ακόμα δεκαετίες θα βρίσκεται υπό την μπότα μιας διεθνούς μαφίας τοκογλύφων.
Στις 28 Οκτωβρίου του 1940 ο Ελληνας δικτάτορας Μεταξάς απέρριψε το τελεσίγραφο της φασιστικής Ιταλίας, οι Ελληνες πολέμησαν με επιτυχία και ηττήθηκαν μόλις τον Απρίλιο του 1941, μετά την εισβολή των γερμανικών στρατευμάτων. Κρίμα που οι δημοκράτες Ελληνες δεν βρήκαν το κουράγιο να απορρίψουν με την ίδια αποφασιστικότητα τη μετατροπή της πατρίδας τους σε προτεκτοράτο. Το γεγονός ότι ένα χρεωμένο κράτος της ευρωζώνης μπορεί να μετατραπεί από τους πιστωτές σε προτεκτοράτο και η δημόσια περιουσία του να ξεπουληθεί στους πιστωτές, καθιστά την εγκατάλειψη του εθνικού νομίσματος μια ενέργεια με δραματικές επιπτώσεις.
* Ο Βάτσλαβ Μπιέλοχραντσκι γεννήθηκε το 1944 στην Πράγα. Δύο χρόνια μετά την εισβολή των στρατευμάτων του Συμφώνου της Βαρσοβίας κατέφυγε στην Ιταλία, όπου ζει μέχρι σήμερα. Υπήρξε συνεργάτης αρκετών περιοδικών Τσεχοσλοβάκων διαφωνούντων. Είναι συγγραφέας αρκετών βιβλίων φιλοσοφικού και κοινωνιολογικού περιεχομένου ενώ τακτικά αρθρογραφεί σε τσεχικά και ιταλικά έντυπα. Διδάσκει φιλοσοφία και κοινωνιολογία στο Πανεπιστήμιο της Τεργέστης και στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου της Πράγας.
Θεωρείται ο γνωστότερος μαθητής του Τσέχου φιλοσόφου Γιαν Πατότσκα και ο μεγαλύτερος εν ζωή διανοητής της Τσεχίας. Υπήρξε σύμβουλος των πρώτων «μεταβελούδινων» κυβερνήσεων της Τσεχοσλοβακίας διατυπώνοντας απόψεις που υποστήριζαν έναν οικολογικό φιλελευθερισμό. Το τελευταίο διάστημα ασκεί έντονη κριτική στη νεοφιλελεύθερη εκδοχή του καπιταλισμού.
